Module 3 - Krachtige leeromgeving

Leren & leertheorieën - constructivisme

Leerlijn pedagogiek & didactiek

Nadine Engels, Inge Placklé, Lies Vanerum, Els Govaerts

Denk aan vier identiteiten waarvoor je staat.

Schrijf ze elk op een apart papiertje.

Je hoeft de identiteiten niet te delen.

Het spijt me... Je moet één identiteit wegdoen. Verfrommel ze en gooi ze in de prullenbak.

Hoe kwam het bij jou over om telkens een identiteit te moeten afgeven?

Hoe zou jij je voelen als je werd aangesproken op slechts één identiteit?

Wat haal je uit de oefening als toekomstig leerkracht met betrekking tot de identiteit van je latere leerlingen?

Wat leert ons dat op het vlak van het omgaan met diversiteit?

uitgangspunten constructivisme

Kennis kan niet worden overgedragen. Ervaringen en reflectie daarop zijn de basis voor leren.

 

Kennis is contextgebonden, gesitueerd in de omgeving waar het wordt geleerd. (Transferprobleem: belang van aandacht voor transfer)

 

In authentieke leeromgevingen ervaren leerlingen het leren als meer zinvol

 

Kennis ontwikkelt zich en verandert. Dit gebeurt door het uitwisselen van perspectieven. (Samenwerkend leren centraal in sociaal constructivisme)

 

Eigen activiteit en zelfregulering is belangrijk

Rol leraar: ontwerper leeromgevingen - coach aan de zijlijn

Twee belangrijke grondleggers van constructivisme:

 

 

 

 

- Piaget: basis voor cognitief (individueel) constructivisme

 

 

- Vygotsky: handelingspsychologie - basis voor sociaal constructivisme

Piaget

 

Cognitieve structuren worden over de tijd heen verfijnd door processen van adaptatie

 

- assimilatie: nieuwe ervaringen worden geïntegreerd in bestaande kennis

 

- accommodatie: bestaande kennis wordt aangepast om beter aan te sluiten bij nieuwe informatie

 

Directe acties laten uitvoeren op

objecten = basis van leren

Handelingspsychologie

 

Leidende principes

• Handelingsprincipe: de mens is een actief en doelbewust handelend wezen
• Ontwikkelingsprincipe: ontwikkelen gebeurt in interactie met anderen - gemedieerd door taal

Lev Vygotsky

Kennis verwerft men in sociale interactie

 

Eerst ontwikkel je kennis in inter-individuele context (...) via een internalisatieproces wordt deze kennis dan intra-individueel

 

Door omgang binnen een bepaalde culturele context ontwikkelt men 'psychologische tools'

 

(voorbeelden: taal, spraak, gebaren, typische symbolen,

                            notatiesystemen (muziek, scheikunde,

                            fysica, getallen, ...), regels en afspraken)

Belangrijk concept:

Zone van naaste ontwikkeling

Visie op praktijk van het leren

Geef gelegenheid om te ervaren, te manipuleren, uit te proberen in interactie met anderen (actie lerende zelf + rijke omgeving)

 

Laat lerenden op basis van alledaagse kennis ('living knowledge') zelf betekenis geven

 

Ontwikkel op basis daarvan meer wetenschappelijke, rijkere concepten. Medieer daarbij: ondersteun het denken door 'scaffolding' (hints - vragen - stap voor stap uitdagingen)

 

Laat mediëring door 'social speech' eventueel vervangen door 'internal speech' (internaliseren)

 

Laat het geleerde gebruiken in nieuwe contexten in interactie met anderen (externaliseren)

Constructivisme

Een amalgaam van benaderingen en uitwerkingen

 

! belangrijk onderscheid:

 

Sociaal constructivisme (bouwt voort op Vygotsky)

- kennis = sociaal construct

- betekenis geven in interactie met anderen

 

Individueel constructivisme

- accent op uniek individuele kennisconstructie

- proces van assimilatie en accommodatie in kennisruimte

 

Enkele voorbeelden ...

Een tweede voorbeeld

Een een laatste voorbeeld

8 kenmerken van constructivistische leeromgevingen ( Jonassen)

 

Bron

The bottom line

Bron: https://www.tumult.nl/vijf-inspirerende-videos-over-leren-en-lesgeven/

4C: communication, collaboration, creation, critical thinking

Voorbeelden

- Het leerbedrijf

" De Cardijnschool in Laken, een middelbare school voor buitengewoon onderwijs, opende vorige week 't Zoet-'tZout Huys, een kruidenierszaakje waarin de leerlingen van de afdeling winkelhulp al doende kunnen leren ondernemen."

- Projecten

- Onderzoekend leren

- Probleemgestuurd leren

- Ervaringsgericht leren

- Ontdekkend leren

- ...

Coöperatief leren

Organisatieprincipes - zorg voor:

Coöperatief leren in multiculturele groepen (CLIM)

 

Een alternatief om te differentiëren

Kijk eens bij:

http://www.diversiteitinactie.be/diversiteit/6-didactische-voorwaarden-voor-leren-diversiteit/samenwerkend-leren​

en

http://climindepraktijk.weebly.com/

 

 

misverstanden over sociaal-constructivisme

• Leraren mogen geen uitleg meer geven
• Leerlingen moeten alles zelf uitzoeken
• Zelf ervaren en ontdekken is gepast voor alle soorten kennis
• Studenten bepalen zelf wat ze willen leren
• Kennis is minder belangrijk dan weten hoe je kennis moet vinden en minder belangrijk dan vaardigheden

Constructivistische aanpakken:

voor welke doelen?

Uitermate geschikt bij  

• verwerven van inzicht - conceptuele kennis

observeren, ervaren, ontdekken in levensechte situaties, gestimuleerd en begeleid door leerkracht  -  als basis voor modellen en theorieën

• verwerven  complexe competenties - 21st century skills

= kunnen gebruiken van kennis, vaardigheden, attitudes in levensechte situaties. 

• stimuleren van zelfsturing en zelf kennis ontwikkelen, ontwerpen, creëren

Differentiatiemodellen passend bij constructivisme

Inzetten op samenwerking in heterogene groepen en recht doen aan verschillen

- peer assisted learning / peer-tutoring

- coöperatief leren in multiculturele groepen

 

Ondersteunen van zelfsturing bij het leren

Doelen

Kunnen uitleggen en illustreren hoe je leerstrategieën en metacognitieve vaardigheden kan aanleren en kan werken aan metacognitieve kennis en overtuigingen

 

Het aanleren van leerstrategieën en zelfregulering in vakgebonden lessen kunnen inbouwen

1. Een voldoende ruim repertoire aan leerstrategieën

 

-> Meestal beperkte waaier aan leerstrategieën

-> Dominante stijlen

-> Belangrijk om verschillende stijlen/strategieën in te bouwen

        reproductiegericht: analyseren, selecteren, herhalen

         concreet gericht: concretiseren, personaliseren, toepassen

         op diepgang gericht: structureren, verbanden zoeken, 

                                                                              kritisch verwerken

Consequenties:

verschillende leerstrategieën aanleren;

mix van leerstrategieën gebruiken

reflectie over stijl inlassen

 

 

Leren leren - wat heb je nodig?

Leren leren - wat heb je nodig?

2. Bewust kiezen en inzetten van strategieën + jezelf monitoren tijdens de uitvoering + je resultaat en je leerproces evalueren

 

 

 

= metacognitieve sturing - vaardigheden

= zelfregulering

= executive control

Metacognitieve vaardigheden

Leren leren - wat heb je nodig?

3. Gedragscontrole en emotiecontrole

 

 

 

-> kunnen beginnen; kunnen herbeginnen; volhouden; ...

-> coping met emoties die de denkruimte in beslag dreigen te nemen

Leren leren - wat speelt nog mee?

Metacognitieve kennis

 

Wat je weet of denkt te weten over jezelf als lerende, over ‘wat goed werkt’ voor bepaalde leerinhouden, over verschillende soorten taken …

-> Strategisch: over wat goed werkt voor welke inhouden

Voorbeeld: ‘vooraleer te beginnen aan het verwerken van een tekst is het handig die eerst even snel te scannen om een idee te krijgen van de inhoud en de opbouw’

-> Over jezelf als leerder

Voorbeeld: ‘ik onthoud beter als ik een schematische voorstelling maak’

-> Over de taak

Voorbeeld: Bij de uitwerking van een fysicavraagstuk is het nodig alle gegevens ordelijk en in een vast systeem te noteren

Leren leren - wat speelt nog mee?

Metacognitieve overtuigingen

 

Je opvattingen over leren, over intelligentie en je eigen bekwaamheden in het bijzonder, over vakken … en bijhorende affectieve aspecten: zelfvertrouwen, verwachtingen m.b.t. succes en falen, ...

-> opvattingen over leren

Reproductie van aangeboden leerstof? Proberen en toepassen van aagereikte informatie? Zelf verwerken en uitproberen?

-> opvattingen over leeromgeving

Leren vindt plaats als aan ... voorwaarden voldaan is

-> opvattingen over intelligentie en eigen bekwaamheden

'Ik heb nu eenmaal geen taalknobbel ...'?

Hoe strategieën aanleren?

Zowel leerstrategieën als metacognitieve strategieën

3 stappen:

VERWERVEN door toepassing in een zinvolle gebruikscontext (herhaaldelijk!)

B.v. Modeling, inbouwen als didactische strategie in de les, begeleid toepassen met feedback

 

BEWUSTWORDEN door te decontextualiseren

Reflectie over gebruikte strategie, expliciet verwoorden van werkwijze, vergelijken met anderen

 

GENERALISEREN

Zoeken voor welke doelen de strategie nog meer kan worden toegepast

Voorbeelden

• OVUR-strategie
• Leren voorspellen en samenvatten bij begrijpend lezen
• Leren plannen met agenda
• Leren oefenvragen maken voor zelfoverhoring
• Leren mindmaps maken
• Verschillende leesstrategieën
• Inprentingsstrategieën
• Heuristieken om problemen aan te pakken
• …

Hoe inwerken op metacognitieve kennis en opvattingen?

Reflectie als sleutelwoord

• Zelfbeoordeling na taak op basis van vooropgezette criteria
• Bewaken van toeschrijven van oorzaken aan slagen of mislukken
• Reguleren van emoties en maatregelen om het een volgende keer beter aan te pakken
• Nadenken over leerstijl en vergelijken met anderen (cognitive modeling)

Uiteindelijk doel

De doorgaans door de leerkracht waargenomen regulerende functies worden overgenomen door de leerling

• Motiveren
• Doelen stellen
• Leeraanpak kiezen
• Controleren of het goed loopt
• …
• Ook evaluatie meer zelf in handen nemen (peer-, self, co-assessment)