Krachtige leeromgeving

Leren & leertheorieën - cognitivisme

Leerlijn pedagogiek en didactiek

Prof. dr. Nadine Engels

PROBLEEMSTELLING

Hoe verwerkt ons brein informatie en wat kunnen we daarvan leren om leerprocessen te ondersteunen?

Doelen

• Je kan in lesvoorbereidingen alle nodige strategieën inzetten om de leerfuncties ‘aandacht richten’, ‘decoderen en betekenis geven’, ‘vasthouden en integreren’ en ‘lokaliseren en activeren’ te ondersteunen.

• Je kan bij het ontwerpen van lessen specifieke strategieën operationaliseren om te werken aan declaratieve kennis, procedurele kennis (handelingssequenties of patroonherkenning) en attitudes.

Cognitivistisch informatieverwerkingsmodel

Focus: hoe wordt informatie opgevangen, georganiseerd, opgeslagen en opnieuw geactiveerd in het brein?

Leerfuncties afgeleid uit informatieverwerkingsmodel

• Aandacht richten
• Decoderen
• Betekenis geven
• Vasthouden en integreren
• Lokaliseren en activeren
• Probleem oplossen

1. Aandacht richten

• Gestructureerd werkklimaat creëren: afspraken maken
• Nieuwsgierigheid prikkelen
• Oriënteren op de leerdoelen

2. Begrijpen

decoderen:                    technisch - de code begrijpen

en

betekenis geven:        inhoudelijk interpreteren

                                                       > soms automatisch (koppeling aan

                                                           info uit LTG)

                                                       > soms actieve inspanning en

                                                           ondersteuning nodig die

                                                           werkgeheugen in beslag neemt

2. Begrijpen = decoderen en betekenis geven

Illustratie v. moeilijkheden bij het decoderen van taal :

de ‘geschiedenis’-les van een leerling met andere thuistaal

Het is het jaar 1535. Op een plein in de stad is een tribune gebouwd. Ook is een schuur opgericht. Enkele palen steken omhoog. Wat is er aan de hand? Er zullen pannen rechtgezet worden. Zij zijn in optocht door de stad naar het plein gebracht. De pannen zijn goed herkenbaar aan een geel overkleed en een hoge papieren muts. Daarop zijn vlammen en duivels getekend. Onderweg hebben allerlei mensen zich bij de stoet aangesloten. En nu stroomt het plein vol. Op de tribune nemen hoge geestelijken en rechters plaats. De opscheppers van het eten lezen nu de lijsten voor. Het publiek vangt vlaggen van zinnen op: ‘In naam van zijne Koninklijke Majesteit … rechtzetten met het vuur … bezittingen gaar …’

(Uit Hajer & Meestringa – schooltaal als struikelblok)

HOE DE LEERLING DE TEKST BEGRIJPT:

2. Begrijpen = decoderen en betekenis geven

DE OORSPRONKELIJKE TEKST

met misinterpretaties tussen haakjes

Het is het jaar 1535. Op een plein in de stad is een tribune gebouwd. Ook is een schavot (schuur) opgericht. Enkele palen steken omhoog. Wat is er aan de hand? Er zullen ketters terechtgesteld worden (pannen rechtgezet worden). Zij zijn in optocht door de stad naar het plein gebracht. De ketters (pannen) zijn goed herkenbaar aan een geel overkleed en een hoge papieren muts. Daarop zijn vlammen en duivels getekend. Onderweg hebben allerlei mensen zich bij de stoet aangesloten. En nu stroomt het plein vol. Op de tribune nemen hoge geestelijken en rechters plaats. De gerechtsdienaars (opscheppers van het eten) lezen nu de vonnissen (lijsten) voor. Het publiek vangt flarden (vlaggen) van zinnen op: ‘In naam van zijne Koninklijke Majesteit … rechtzetten met het vuur … bezittingen verbeurd (gaar) verklaard …’

Interpretatie ongekende woorden (ketters->ketels->pannen)

=> hypotheses over context  => interpretatie rest v.d. tekst

p x V=constant

Hoe helpen begrijpen:

p x V=constant

pressure           volume

p x V=constant

ervaringen oproepen

p x V=constant

aanschouwelijk maken

een beeld

een proef

conclusies in grafiek

en ervaringen creëren

2. Begrijpen = decoderen en betekenis geven

• Voorkennis activeren en contexten aangeven
• Aanschouwelijk maken
• Ervaringen oproepen of creëren

3. Vasthouden en integreren

Geheugentest - woordenlijst 30 woorden

Hoeveel heb je onthouden?

Waar kwamen die woorden voor in de lijst?

Wat was makkelijk te onthouden? Waarom?

Heb je strategieën toegepast om meer te onthouden?

Woordenlijst

water

in

wereld product

trap

in

kamer

konijn

wereld

sofa

in

plakband

agenda

schaar

paard

wereld

in

groep

stoel

bord

sexy lingerie

wereld

boek

blad

in

zwart

kostuum

zakdoek

schoen

kikker

3. Vasthouden en integreren

    Verloop van opnamecapaciteit / aandachtscapaciteit

Aantal afzonderlijk vast te houden eenheden informatie: 7 - 9 (zoniet heb je in gedachten herhaald of andere strategieën toegepast)

Vooral woorden bij begin en einde 

Wat herhaald wordt onthouden we beter

Door associatie/verbanden leggen onthouden we meer

Wat opvalt houden we langer vast

Wat persoonlijk betekenis heeft ook

conclusies voor onderwijs en leren?

3. Vasthouden en integreren

• Gevarieerd herhalen – multipele representaties
• Actief laten bewerken - elaboreren
• Structureren - ordenen

4. Lokaliseren en activeren

Om makkelijker terug te vinden:

• Verbanden leggen met andere kennisgehelen
• Schematiseren, onderlinge verbanden
• Toepassen in verschillende contexten

LEERFUNCTIES EN COGNITIEVE STRATEGIEËN SAMENGEVAT

Aandacht richten
     Gestructureerd werkklimaat: afspraken
     Nieuwsgierigheid prikkelen
     Oriënteren op doelen
Decoderen en betekenis geven
     Voorkennis activeren en contexten aangeven
     Aanschouwelijk maken
     Ervaringen oproepen of creëren

Vasthouden en integreren
     Gevarieerd herhalen – multipele representaties
     Actief laten bewerken - elaboreren
     Structureren
Lokaliseren en activeren
     Verbanden leggen met andere kennisgehelen
     Schematiseren, onderlinge verbanden
     Toepassen in verschillende contexten

Meer voorbeelden tekst pp.37-39

Leerfuncties en cognitieve strategieën

Aandacht richten
     Gestructureerd werkklimaat: afspraken
     Nieuwsgierigheid prikkelen
     Oriënteren op doelen
Decoderen en betekenis geven
     Voorkennis activeren en contexten aangeven
     Aanschouwelijk maken
     Ervaringen oproepen of creëren

Vasthouden en integreren
     Gevarieerd herhalen – multipele representaties
     Actief laten bewerken - elaboreren
     Structureren
Lokaliseren en integreren
     Verbanden leggen met andere kennisgehelen
     Schematiseren, onderlinge verbanden
     Toepassen in verschillende contexten

Leerstrategieën

(zie ook Module 2 - leerpad Deel  2)

Verbijzonderingen van de cognitieve strategieën

• toegepast op soort kennis
• vaak vakspecifiek uitgewerkt   

Het jargon verstaan ...

Kiezen van leerstrategieën

doel van het leren bepalen

identificeren om welk door kennis het gaat

condities kennen om dit soort kennis te leren

aangepaste leerstrategieën kiezen

Voorbeeldles Biologie - het hart en de bloedsomloop

Declaratieve kennis - aanvullende strategieën decoderen en betekenis geven

• Zorg voor advance organisers bij het begin van de les, in de vorm van een schema van belangrijkste begrippen, of in de vorm van een verhaal, of door aan te geven hoe het nieuwe hoofdstuk verschilt van het vorige, ...

• Gebruik uiteenlopende niet-verbale visuele representaties van de leerstof

• Laat leerlingen verwoorden hoe ze iets begrepen hebben (cf. misconcepties)

• Laat gelijkenissen en verschillen zoeken en zelf vragen uitwerken bij de leerstof                                   

Voorbeelden leerstrategieën

declaratieve kennis

Procedureel leren: handelingssequenties

Procedureel leren: patroonherkenning

= herkennen van patronen van kenmerken in een specifiek concreet geval

Jacqueline ... son histoire (raconter)

Wat is fruit en wat is groente?

Zou dit een Picasso kunnen zijn?

racontait?    of   a raconté?

patroonherkenning - voorbeeld

Lesdoelen : De leerlingen kunnen...

1. bij voorbeelden van bouwkunst, beeldhouwkunst en schilderkunst herkennen of die tot de renaissance behoren.
2. aan de hand van kenmerken verantwoorden waarom ze een bepaald gebouw, beeld of schilderij bij de renaissance classificeren.

Fase 1: bestuderen voorbeelden en niet-voorbeelden in 3 groepen:

                1: bouwkunst              2: beeldhouwkunst                 3: schilderkunst

Elke groep:  een bundel prenten renaissancewerken en een bundel met niet-voorbeelden (in sommige kenmerken gelijk aan renaissancewerken). Opdracht:

1)    Wat zie je? Beschrijf per afbeelding wat er valt waar te nemen (onderwerp: wát wordt afgebeeld; opbouw, lijnen; …).

2)    Gelijkenissen / verschillen tussen de verschillende afbeeldingen in je bundel renaissancevoorbeelden?

3)    Vergelijk de afbeeldingen in je bundel renaissancewerken nu met de afbeeldingen in je bundel niet-voorbeelden : gelijkenissen, verschillen?

patroonherkenning - voorbeeld

Fase 2 : onderscheiden van de wezenlijke en niet wezenlijke kenmerken van renaissancekunst

Plenair inventariseren van de bevindingen + leergesprek

Groepen 1, 2 en 3 rapporteren hun waarnemingen van renaissancewerken. Ze doen dit met behulp van de geprojecteerde afbeeldingen (in powerpoint voorbereid door leerkracht).

De leerkracht noteert hun observaties op het bord in drie kolommen (bouwkunst, beeldhouwkunst, schilderkunst).

Kenmerken die voorkomen op meerdere afbeeldingen van renaissance werken worden onderlijnd.

Op basis van het leergesprek (Wat zijn de kenmerken die de renaissancewerken typeren? Verschillen met niet-voorbeelden?) tracht men te komen tot wezenlijke basiskenmerken: antieke inspiratie, symmetrie, zin voor perfectie, rust – evenwicht – kalmte, overzichtelijke ordening, getrouwe weergave d.m.v. wetenschappelijk perspectief.

patroonherkenning - voorbeeld

Fase 3: omschrijving met inachtneming van essentiële kenmerken

Partnerwerk: verwerken en structureren

De leerlingen krijgen nu een tekst met een omschrijving en situering van de renaissancekunst (contrast met middeleeuwse kunst, humanisme, herleving van de klassieke oudheid,…) en een omschrijving van basiskenmerken en specifieke kenmerken voor de verschillende kunstvormen. Per 2 maken ze een schematisch overzicht:

Inoefenen en evaluatie:

Nieuwe voorbeelden worden geprojecteerd. De leerlingen geven aan of het al dan niet renaissancewerken zijn en verantwoorden hun oordeel.

Procedureel leren: patroonherkenning

Hoe aanleren?

• Start bij het concreet-aanschouwelijke: voorbeelden          

    - generalisatie: voldoende diversiteit in de voorbeelden

      (leerlingen moeten de gelijkheid in essentiële

      kenmerken kunnen ontdekken en de ongelijkheid in

      niet-essentiële kenmerken kunnen erkennen) 

    - discriminatie: geef ook niet-voorbeelden (gelijkend op

      de voorbeelden maar verschillend voor minstens 1

      essentieel kenmerk)

• Ga dan naar schematisch niveau: laat leerlingen de kenmerken benoemen en ordenen
• Tot slot het abstract niveau: werk samen definitie uit en test ze aan nieuwe voorbeelden

Sociaal-affectief : attitudes

drie componenten:

• Cognitief :  declaratieve kennis + overtuigingen

• Affectief :   gevoelens overeenkomstig overtuigingen

• Gedrag :  neiging tot handelen overeenkomstig cognitie en gevoelens

Hoe werken aan attitudes?

Werk aan alle componenten

Cognitief:

• kennis uitbreiden
• waarden en overtuigingen onderzoeken

Affectief:

• analyseren van gevoelens en consequenties ervan
• identificatie met getuigenissen

Gedrag

• oefenen met feedback                               

Praktijkvoorbeelden

Zie voorbeeld-lesvoorbereiding 'voorbeeld ondersteuning van leerfuncties' op canvas

Zie voorbeeld-lesvoorbereiding 'voorbeeld aanpak begripsleren' op canvas

Strategieën in Mitchell, 2015

Strategie 6 - Cognitieve-strategie-instructie

Strategie 8  -  geheugenstrategieën