Gemotiveerd aan het werk

Vakdidactiek Gedragswetenschappen/Psychologie/Pedagogiek

#3

DOELSTELLING​

De student kan leerinhouden kiezen, opdelen in leerstappen en koppelen aan geschikte werkvormen, en dat in een specifieke fysieke en/of digitale leeromgeving. 

De student kan leerlingen de leerinhouden binnen de gedragswetenschappen actief laten ontdekken en verwerken door een zinvolle keuze van werkvormen, leermiddelen, en groeperingsvormen. 

Probleemstelling
Niet alle werkvormen zijn overal even geschikt... Hoe kies ik een activerende, motiverende werkvorm in functie van mijn lesdoelen en waarmee hou ik rekening bij die keuze van een werkvorm?

Een doordachte lesopbouw

Nodig:

Beginsituatie? (Goed nagaan)

Voorkennis? (Heel goed nagaan)

Lesdoelen? (SMART-geformuleerd!)

Probleemstelling 

Timing (hoe veel tijd heb je?)

Materiaal/ruimte? (indien mogelijk: testen)

Hoe leid je dit onderwerp in?

Link met leefwereld?, actualiteit?,...

Welke denk- en leeractiviteiten wil je uitlokken bij de leerlingen?

WELKE STAPPEN ZIJN DAARVOOR NODIG?

Hoe zet je de leerstof 'vast' (neerslag?)

Motiverende instap

• ​​instap
• probleemstelling

Kern

• inhouden stapsgewijs opgebouwd, rekening houdend met beginsituatie.

Consolidatiemoment:

• wat hebben we nu geleerd?
• wat nemen we mee?
• welke vragen zijn er nog?
• hoe gaan we verder?

Een motiverende instap

Wat is volgens jou een geschikte werkvorm om een les mee te starten?

Een motiverende instap

Bij voorkeur:

• Link met de lesinhoud (niet enkel met het algemeen thema)
• Link met de werkelijkheid en de leefwereld
• Kan samenvallen met de probleemstelling

Doel:

• Lesthema aanbrengen
• Aandacht focussen
• Betrokkenheid verhogen
• Toegankelijk en uitnodigend de leerstof of dit lesdeel introduceren

Een motiverende instap, enkele voorbeelden

• Start een les over gezinsstructuren met familieportretten doorheen de tijd die je in de klas omhoog hangt. Laat leerlingen gewoon bevindingen opschrijven.
• Laat leerlingen zelf ondervinden hoe sterk groepsdruk kan zijn door een experiment te doen.

• Begin een les over late volwassenheid/ouderen door enkele getuigenissen van ouderen te laten zien in een filmpje. laat leerlingen belangrijke of opvallende dingen noteren
• Laat leerlingen hun ideale kleuterklas tekenen/ontwerpen en leg dan de link naar de ontwikkelingsnoden van het jonge kind.

 Bron: Steunpuntgok.be

Een motiverende instap, enkele voorbeelden uit andere vakgebieden

Leskern

Nieuwe leerstappen

Stapsgewijze opbouw van leeractiviteiten

Leeractiviteiten zijn ACTIES, WERKWOORDEN die de leerlingen doen om Stapsgewijs de leerstof te verwerken.

vb: opsommen, indelen, verklaren, ordenen, vergelijken, verband leggen, analyseren, toepassen, samenvatten, creëren, ...

Een werkvorm selecteer je als leerkracht om een bepaalde inhoud aan te bieden of leeractiviteiten uit te lokken bij een specifieke doelgroep op dat moment in hun leerproces en zo en een leerdoel zo efficiënt mogelijk te bereiken.

Tip: Expliciteer deze zoveel mogelijk in je lesvoorbereiding!

Convergent/divergent?

Denk vooraf goed na over je opbouw.

• Werk je naar een theorie toe vanuit stapsgewijze observaties en interpretaties?
• Werk je vanuit een theorie of stelling naar toepassingen in de praktijk?

Welke aanpak leent zich voor jouw les?

NOOT: Je kan van een heel lessenpakket (thema) een convergent of divergent proces maken maar bekijk dit voorlopig les per les.

vb.

• les 1 vanuit vaststellingen een theorie inleiden (convergent)
• les 2 theorie toepassen op enkele casussen (eerder divergent)
• les 3 implicaties en toepassingen van deze theorie in de maatschappij voorspellen (divergent)

Consolidatiemoment

• Ga er niet zomaar vanuit dat alles wat een leerling nu op dit moment kan ook blijft hangen tot de volgende les(sen). 
• Herhaal de belangrijkste punten, maak ze concreet, visueel, noteer ze, structureer ze... (ook tijdens de les zelf)
• Gewoon overschrijven 'van het bord' is niet erg zinvol maar onderschat een (schriftelijke/digitale) neerslag niet!
• Blik vooruit naar volgende leerstappen of lesmomenten.
• Hoeft niet op het einde van een les! Kan na elke leerstap.

Evaluatiemoment

• Hoe weet je of je leerdoelen bereikt zijn en ja naar de volgende leerstap kan gaan?
  • afleiden uit interactie?
  • vraagstelling? (vb. uit consolidatiefase)
  • oefeningen en toepassingen observeren en evalueren?
  • opdracht laten maken?
  • toets doen?
• We gaan volgend semester dieper in op thema evaluatie...

Een aantal vaak gebruikte werkvormen onder de loep

Doceren (een hoorcollege)

Noteer een mogelijk voordeel en nadeel van deze werkvorm

Doceren (een hoorcollege)

• Weinig of geen interactie. 
• Eenrichtingsverkeer van info.
• Niet zo'n krachtige leeromgeving.

Algemeen te vermijden, behalve bij:

• Theoretische stukken waar interactie met de lerenden niet erg zinvol is omdat ze quasi alle voorkennis nog missen
• Erg grote groepen (een hele zaal) waar interactieve inbreng uit het 'publiek' verloren gaat
• Uitleg bij het demonstreren van iets.
• Korte instructie of instructievideo.

Goed alternatief: Het onderwijsleergesprek

Het onderwijsleergesprek

Belangrijk:

• goede vraagstelling
• effectief omgaan met antwoorden van studenten.
  • gepast bijsturen (constant feedbackproces)
  • ​antwoorden integreren in verder lesverloop

 = een sterk geleide, gestructureerde dialoog waarbij de docent het leerproces stapsgewijs via gerichte vragen bijstuurt en lerenden zo tot een bepaald inzicht of oplossing van een probleem probeert te brengen.

Vraaggestuurd... , maar wat zijn goede vragen?

Eigenlijk alles wat een zinvolle leerstap uitlokt bij de leerlingen!

• Open vragen zijn beter dan gesloten vragen
• Goede vragen sturen het denkproces bij of tillen het naar een hoger denkniveau.
• Vragen zijn duidelijk, specifiek en ondubbelzinnig geformuleerd.
• Beter een aantal verschillende vragen dan één grote complexe meerdelige vraag.
• Via redenering en geziene kennis moet het antwoord vindbaar zijn. Raden naar een antwoord heeft geen zin.

Het onderwijsleergesprek

Het onderwijsleergesprek

Het grote voordel van het onderwijsleergesprek is dat je kan inspelen op de situatie en het denk- en leer proces echt kan sturen.

vb: focussen op dat deeltje informatie dat belangrijk is of waar je mee verder wilt. Je maakt je bijvragen zo concreet of breed als je zelf wil. 

LK: We hebben een opgraving gedaan en we hebben dit teruggevonden. Wat zou dit kunnen zijn?
Leerling: Iemand die iets geeft...?

LK: Waar is het van gemaakt?
Leerling: Van steen
LK: Van steen, dat kan je zien. Hoe is het gemaakt?
Leerling: Ik denk door een soort hakbeweging?
LK: gebeeldhouwd inderdaad, of uitgehouwen. Is dat makkelijk werk?
Leerling: ik denk het niet
LK: waarom denk je dat?

Leerling: ja dat lijkt me een heel werk

Leerkracht: Ja, je ziet hier een soort zwarte steen. Basalt heet dat, heel harde steen, vulkanisch. Kan je daar zomaar in hakken? 

Leerling: (schudt neen)

Leerkracht: Als we kijken naar onze jager verzamelaar die met steentjes en botjes aan het werk was, zou die dit hebben kunnen maken?
Leerling: Neen waarschijnlijk niet.

Leerkracht: We hebben nu nog niet eens gekeken naar hoe het er uitziet of wat het voorstelt en zonder dat je dat hebt gedan heb je er al over nagedacht: "dit is eigenlijk zó moeilijk om te maken, ik denk dat de jager-verzamelaars dat nog niet eens konden. Dit is dus van een latere beschaving.

- Wat is een behoefte en als je het weet dan steek je je vinger omhoog.

  Steek je vinger omhoog dan kan ik kijken wie allemaal zo'n beetje een antwoord bedacht heeft.

  Behoefte, Wat is dat?

- Iets wat je nodig hebt

- Iets wat je nodig hebt wat je graag wil...

  Kan je nog een aantal voorbeelden noemen van behoeften, van dingen die je graag wil die je nodig hebt?  ...    Sommige mensen hebben helemaal geen behoeften?…

- Eten en drinken

- Eten en drinken, Ja dat is een hele goede

  en waar heb je dan meestal last van na het eten en na het drinken?

- Oh ja dan ga je naar de wc 

- Ja, waarom ga je meestal drinken omdat je graag naar de wc gaat of omdat je…?

- Omdat je dorst hebt

- Omdat je dorst hebt.

- Nood aan ontspanning want anders raak je overgestresst op een gegeven moment.

- Je wil ontspanning, Britt vraagt ontspanning kan iemand een voorbeeld noemen van  

  ontspanning?

- …

Bedenkingen? wat gaat al goed, wat nog niet?

Aandachtspunten en valkuilen:

• Weet goed waar je naartoe wil. Vermijd dat je op een zijspoor komt.
• Weet waar je leerlingen staan, wat ze al weten (beginsituatie).
• Wees flexibel met de formulering van antwoorden die je krijgt. Stel desnoods de bijvraag 'welke term kan ik hier op plakken?'...
• Een fout antwoord proberen omvormen tot een goed antwoord heeft weinig zin. Bekrachtig de deelname aan het leergesprek positief maar geef aan waar de denkfout zit.

• Basis communicatievaardigheden: maak oogcontact, knikken, positief bekrachtigen,...

• Vermijd Echoën: antwoorden van leerlingen herhalen voor heel de klas werkt in de hand dat leerlingen niet meer naar elkaar luisteren.

• Geef de antwoorden een plaatsje in het lesgebeuren vb:

  • gebruik het voorbeeld van een leerling in een later specifieker voorbeeld dat je aanhaalt (verwijs er naar terug).
  • noteer in kernwoorden aan bord wat de leerlingen aanbrengen en bouw zo een visuele neerslag van je leerinhoud(en) op.

Het onderwijsleergesprek

Het onderwijsleergesprek

Aandachtspunten en valkuilen:

• Weet waar je naartoe wil. Vermijd dat je op een zijspoor komt.
• Weet waar je leerlingen staan, wat ze al weten (beginsituatie).

Het onderwijsleergesprek

Het onderwijsleergesprek

Aandachtspunten en valkuilen:

• Wees flexibel met de formulering van antwoorden die je krijgt. Stel desnoods de bijvraag 'welke term kan ik hier op plakken?'...
• Een fout antwoord proberen omvormen tot een goed antwoord heeft weinig zin. Bekrachtig de deelname aan het leergesprek positief maar geef aan waar de denkfout zit.

Het onderwijsleergesprek

Het onderwijsleergesprek

Aandachtspunten en valkuilen:

• Basis communicatievaardigheden: maak oogcontact, knikken, positief bekrachtigen,...

• Vermijd Echoën: antwoorden van leerlingen herhalen voor heel de klas werkt in de hand dat leerlingen niet meer naar elkaar luisteren.

Het onderwijsleergesprek

Het onderwijsleergesprek

Aandachtspunten en valkuilen:

• Geef de antwoorden een plaatsje in het lesgebeuren vb:

  • gebruik het voorbeeld van een leerling in een later specifieker voorbeeld dat je aanhaalt (verwijs er naar terug).
  • noteer in kernwoorden aan bord wat de leerlingen aanbrengen en bouw zo een visuele neerslag van je leerinhoud(en) op.

Het onderwijsleergesprek

Het onderwijsleergesprek

Voordelen:

• Je hebt direct feedback van je klasgroep. (begrijpen ze alles?)
• Je kiest wie je aanduidt en houdt controle over wie aanhet woord komt.
• Je leert leerlingen zelf de vaardigheid aan om deze vragen stellen en een denkproces op te bouwen
• Je kan een lesstructuur mooi opbouwen (en ondersteunen met de opbouw van een bordschema of andere visuele neerslag)
• Je neemt de voorbeelden van de leerlingen mee in het gesprek dus de link met de eigen beleving is doorgaans groot.

Nadelen:

• Doorgaans één leerling per keer die antwoordt. Tempo voor heel de groep. Niet evident om te differentiëren.
• Soms een tijdrovende werkvorm (maar wel erg effectief)
• Niet eenvoudig! (alles staat of valt met de juiste vragen)

Wat als er geen antwoord komt?

Verschillende mogelijkheden:

Het onderwijsleergesprek

• Vraag te moeilijk geformuleerd?
  • Herformuleer de vraag, illustreer met een specifiek voorbeeld,...
• Leerstap of leerniveau te moeilijk?
  • Herhaal de vorige denkstap, of stel een gelijkaardige vraag van een minder specifiek denkniveau.
  • leg de nadruk op de elementen die nodig zijn voor de volgende leerstap.
• Vraag is te weinig uitdagend?
  • Maak het relevant door illustratie met een actueel voorbeeld.
  • Zet de stap naar een hoger denkniveau
• Leerlingen zijn om een andere reden niet betrokken?
  • Ga na wat het probleem is, betrek ze terug bij de les. 

Even toepassen...

Stel: je wil rond opvoedingsstijlen werken. Lesdoelen die je beoogt zijn:

• Leerlingen kunnen ouders en kinderen als verschillende actoren in een opvoedingsproces benoemen
• Leerlingen kunnen beschermende factoren en risicofactoren van verschillende opvoedingsstijlen herkennen in een casus

Je begint met deze cartoon:

Welke vragen stel je in het onderwijsleergesprek?

Flipping the classroom

leerlingen bekijken uitleg en instructie in hun eigen tijd (vb online, uit het handboek,...)

In de klas wordt er geoefend, worden vragen beantwoord, klasdiscussie,...

Belangrijk:

Klassikaal beginnen (inleiding en kader) en -eindigen (consolidatiefase)

"Huiswerk"

Over huiswerk is al veel geschreven (zowel positief als negatief).

Kort gesteld: Overlaad je leerlingen niet. (Ken je klas, schat dit in).

Echter: een denk-vraag/opdracht meegeven die de overbrugging maakt naar de volgende les (en zo ook een inleiding vormt) kan zeker. 

Een toepassing laten maken kan ook zeer zinvol zijn.

Kernidee: Doe iets concreets in de les met het geleverde werk.

Een veelheid aan werkvormen

GW PROOF

(De Baets & Deleu, nd)

Verschillende soorten werkvormen

Hoe kies ik de gepaste werkvorm binnen GW?

- Aanbiedende werkvormen (doceren, demonstreren,...)

- Gespreksvormen (onderwijsleergesprek, klasgesprek, ...) 

- Samenwerkingsvormen (allerhande groepswerkvormen,...)

- Individualiserende werkvormen (Begeleid zelfstandig leren, practicum, modules, zelfstudiepakketten, contractwerk, …)

(OOK GEZIEN BIJ KLO GW)

Effectief leren is...

Hoe werkvormen kiezen?

De beoogde lesdoelen

De beginsituatie

• Soort kennis/vaardigheid?          (zie taxonomieën) 
• Lesopbouw?  inductief/deductief? Deelstappen? Voorkennis?
• Abstract of bevattelijk? (kunnen ze dit zelf? ) Teacher centered?

• Welke leerlingen? (leeftijd, interesses?)
• Verantwoordelijkheid? 
• Groepsgrootte?            
• Mogelijkheden aan materiaal en ruimte?
• Tijdstip (vb. vrijdagavond)?
• Lessenrooster?
• Online?                            

Het afstemmen van je lesopbouw en lesaanpak aan je lesdoelen en je beginsituatie is een belangrijk doelstelling bij de leerlijn beroepspraktijk (stage!)

Keuze hangt ook af van jouw visie op goed onderwijs

Een oefening!

Orden de werkvormen die je gekregen hebt (= werkvormen in de slides hiervoor) volgens één van volgende criteria:

• weinig interactie
• veel interactie

• Geschikt voor begin kennisdimentie en cognitief proces
• Geschikt voor gevorderde kennisdimentie en -cognitief proces

• Teacher centered (veel verantwoordelijkheid bij leerkracht)
• Student centered (veel verantwoordlijkheid bij leerlingen)

• Veilige klassfeer minder vereist
• Veilige klassfeer vereist

Bekijk volgende "lesvoorbereiding"

Wat kan hier aan verbeteren?

Een (mogelijke) verbetering...

Wat niet doen:

• Enkel wat de leerkracht doet vermelden (en leerlingen vergeten)
• Vage algemene omschrijvingen zoals 'uitleggen, toelichten, invullen, oefening maken, ...'
• Grote brokken leerstof in een keer 'zien' (... en  dus leerstappen niet vermelden)
• 'Opgaves' zonder verdere uitleg of inhoud.
• ...

Wat wel doen:

• Wat leerkracht doet mag je vermelden maar zet leerlingen centraal in je lesvoorbereiding.
• Benoem je werkvorm (en groeperingsvorm).
• Waar zijn je leerlingen mee bezig?
• Wees zo concreet mogelijk!
  • Welke leeractiviteit? (benoemen, vergelijken, opzoeken, claccificeren, ...)
• Deel ook theoretische stukken op in leerstappen en leeractiviteiten
  • voorbeelden geven
  • claccificeren
  • verbanden leggen
  • toepassen
  • ...
• voorzie waar mogelijk tussentijdse consolidaties.

Aan de slag met de miniles

Hoe bouw je je miniles op? (convergent/divergent)

• inleiding 
• kern (deelstappen?)
• consolidatie

Welke werkvormen zou je graag gebruiken tijdens je miniles?

Waarom kies je voor deze werkvormen?

Welke tips kan je geven aan elkaar?

Aan de slag met de miniles

Tip: je bouwt je lesvoorbereiding best stapsgewijs op.

• leerplandoel, beginsituatie, lesonderwerp, lesdoelen, probleemstelling
• lesdoel per lesdoel (nummer in linkerkolom)
• welke inhouden komen hier aan bod?
• deelstappen nodig?
• welke leeractiviteiten wil je je leerlingen laten doen?
• welke werkvormen ga je daarvoor gebruiken?
• groeperingsvormen aanpassen?
• materiaal nodig? 
• hoeveel tijd reken je voor deze werkvorm?
• welke concrete instructies geef je aan je leerlingen? Welke vragen stel je?
• Hoe ondersteun je de leerlingen bij de opdracht?
• consolidatiefase nodig? Testfase nodig? (formatief /summatief) 
• volgende lesdoel.

Mindmapping en (bord)schema's

Om zicht te krijgen op de structuur van je les kan het ook handig zijn om van je inhouden eerst een (ruw)schema te maken.

nadien kan je dit gestructureerd overzetten naar een lesvoorbereidingsformulier en instructies en dergelijke aanvullen

Je kan dit schema vb. ook als basis voor een bordschema gebruiken of als mindmap delen met de leerlingen.

Nog bronnen...

Innovatieve werkvormen